کم خونی شدید چیست؟ و چند راه درمان آن

برای شناخت کم‌خونی شدید بهتر است ابتدا با تعریف آن به طور کلی آشنا شوید. کم خونی به وضعیتی گفته می‌شود که در آن بدن با کمبود گلبول‌های قرمز سالم برای انتقال اکسیژن کافی به بافت‌های مختلف مواجه می‌شود. ابتلا به کم خونی که درواقع به معنای وضعیت هموگلوبین پایین نیز هست، معمولا باعث احساس خستگی و ضعف شود.

انواع مختلفی از آن وجود دارد که هر کدام علت خاص خود را دارند. کم خونی می‌تواند موقت یا طولانی مدت باشد و از خفیف تا شدید متغیر باشد. در بیشتر موارد، کم خونی بیش از یک علت دارد.

اگر مشکوک به کم خونی هستید به پزشک مراجعه کنید. توجه داشته باشید که می‌تواند علامت هشدار دهنده برای یک بیماری جدی باشد. همچنین تشخیص شدید یا خفیف بودن نیز توسط پزشک متخصص صورت می‌گیرد و مطابق آن روش درمانی مناسب تجویز می‌شود.

روش‌های درمان‌ کم خونی بسته به علت آن متغیر است و از مصرف مکمل‌ تا فوریت‌های پزشکی را شامل می‌شود. با این حال برخی از انواع آن با کمک یک رژیم غذایی سالم و متنوع می‌تواند قابل پیشگیری باشد.

علائم کم‌خونی

علائم کم خونی بسته به علت و شدت آن متفاوت است. در بعضی موارد ممکن است مبتلا باشید اما هیچ علامتی نداشته باشید. علائم و نشانه‌ها، در صورت بروز، ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• خستگی
• ضعف
• پوست رنگ پریده یا مایل به زرد
• ضربان قلب نامنظم
• تنگی نفس
• سرگیجه یا سبکی سر
• درد قفسه سینه
• دست و پاهای سرد
• سردرد

برای اینکه از کم خونی شدید در امان باشید باید چکاپ منظم را در برنامه‌های خود داشته باشید. کم خونی در ابتدا می‌تواند آ‌نقدر خفیف باشد که متوجه آن نشوید. اما علائم با شدیدتر شدن کمبود گلبول های قرمز به تدریج آشکارتر می‌شود.

با این وجود اگر احساس خستگی می کنید و دلیل آن را نمی دانید، با پزشک خود مشورت کنید. خستگی علاوه بر کم خونی دلایل زیادی دارد، بنابراین تصور نکنید که اگر خسته هستید، حتما کم خون هستید.

برخی افراد هنگام اهدای خون متوجه می‌شوند هموگلوبین آنها پایین است که نشان‌دهنده کم خونی شدید است. اگر به شما گفته شد که به دلیل هموگلوبین پایین نمی‌توانید اهدا کنید، با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید.

دلایل کم‌خونی

کم خونی می‌تواند ناشی از شرایطی باشد که از بدو تولد وجود داشته است (مادرزادی) یا به دلیل شرایطی ایجاد شود که شما برای بروز این اختلال فراهم کرده‌اید (اکتسابی).در هر حالت باید گفت کم خونی زمانی رخ می دهد که خون شما گلبول‌های قرمز کافی نداشته باشد.

بنابراین در قدم اول کم‌خونی می‌تواند به این علت‌ها به وجود بیاید:

• بدن قادر به ساخت گلبول‌های قرمز کافی نباشد
• خونریزی باعث شود که گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از جایگزینی آنها از بین برود
• خود بدن گلبول‌های قرمز را از بین ببرد

وظایف گلبول قرمز

بدن شما سه نوع گلبول می‌سازد: گلبول‌های سفید برای مبارزه با عفونت، پلاکت‌ها برای کمک به لخته شدن خون، و گلبول‌های قرمز خون برای حمل اکسیژن از ریه‌ها به بقیه بدن و دی اکسید کربن از بدن به ریه‌ها.

گلبول های قرمز حاوی هموگلوبین هستند – پروتئینی غنی از آهن که به خون رنگ قرمز می دهد. هموگلوبین گلبول‌های قرمز خون را قادر می‌سازد تا اکسیژن را از ریه‌ها به تمام قسمت‌های بدن منتقل کنند و دی اکسید کربن را از سایر قسمت‌های بدن به ریه‌ها برسانند تا بازدم شود.

اکثر سلول های خونی، از جمله گلبول های قرمز خون، به طور منظم در مغز استخوان شما تولید می شوند – ماده ای اسفنجی که در حفره های بسیاری از استخوان های بزرگ شما یافت می شود.

برای تولید هموگلوبین و گلبول های قرمز، بدن شما به آهن، ویتامین B-12، فولات و سایر مواد مغذی از غذاهایی که می خورید نیاز دارد.

علل کم خونی

کم خونی علل مختلفی دارد که عبارتند از:

نارسایی کمبود آهن. این شایع ترین نوع کم خونی به دلیل کمبود آهن در بدن شما ایجاد می شود. مغز استخوان شما برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. بدون آهن کافی، بدن شما نمی تواند هموگلوبین کافی برای گلبول های قرمز تولید کند.

بدون مکمل آهن، این نوع کم خونی در بسیاری از زنان باردار رخ می دهد. همچنین به دلیل از دست دادن خون، مانند خونریزی شدید قاعدگی ایجاد می شود. زخم معده یا روده کوچک؛ سرطان روده بزرگ؛ و استفاده منظم از برخی مسکن ها که بدون نسخه در دسترس هستند، به ویژه آسپرین، که می تواند باعث التهاب پوشش معده و در نتیجه از دست دادن خون شود. تعیین منبع کمبود آهن برای جلوگیری از عود کم خونی مهم است.

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین. علاوه بر آهن، بدن شما به فولات و ویتامین B-12 برای تولید گلبول های قرمز سالم کافی نیاز دارد. رژیم غذایی فاقد این و سایر مواد مغذی کلیدی می تواند باعث کاهش تولید گلبول های قرمز خون شود.

برخی از افرادی که به اندازه کافی B-12 مصرف می کنند قادر به جذب این ویتامین نیستند. این می تواند منجر به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شود که به عنوان کم خونی خطرناک نیز شناخته می شود.

کم خونی التهاب. برخی بیماری‌ها – مانند سرطان، HIV/AIDS، آرتریت روماتوئید، بیماری کلیوی، بیماری کرون و سایر بیماری‌های التهابی حاد یا مزمن – می‌توانند در تولید گلبول‌های قرمز خون اختلال ایجاد کنند.

کمخونی آپلاستیک. این کم خونی نادر و تهدید کننده زندگی زمانی اتفاق می افتد که بدن شما گلبول های قرمز کافی تولید نمی کند. علل کم خونی آپلاستیک عبارتند از عفونت ها، برخی داروها، بیماری های خود ایمنی و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی.

کم خونی های مرتبط با بیماری مغز استخوان. انواع بیماری ها، مانند لوسمی و میلوفیبروز، می توانند با تأثیر بر تولید خون در مغز استخوان، باعث کم خونی شوند. اثرات این نوع سرطان و اختلالات مشابه سرطان از خفیف تا تهدید کننده زندگی متفاوت است.

کم خونی های همولیتیک این گروه از کم‌خونی‌ها زمانی ایجاد می‌شوند که گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر از مغز استخوان جایگزین آن‌ها شود. برخی بیماری های خونی تخریب گلبول های قرمز را افزایش می دهند. شما می توانید یک کم خونی همولیتیک را به ارث ببرید، یا می توانید بعداً در زندگی به آن مبتلا شوید.

کم خونی داسی شکل. این وضعیت ارثی و گاهی جدی، یک کم خونی همولیتیک است. این بیماری به دلیل شکل معیوب هموگلوبین ایجاد می شود که گلبول های قرمز خون را مجبور می کند شکل غیر طبیعی هلالی (داس) به خود بگیرند. این سلول‌های خونی نامنظم زودتر از موعد می‌میرند و در نتیجه کمبود مزمن گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود.

عوامل خطر

این عوامل شما را در معرض افزایش خطر کم خونی شدید قرار می دهند:

رژیم غذایی فاقد برخی ویتامین ها و مواد معدنی. رژیم غذایی کم آهن، ویتامین B-12، فولات و مس خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهد.

اختلالات روده. داشتن یک اختلال روده ای که بر جذب مواد مغذی در روده کوچک شما تأثیر می گذارد – مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک – شما را در معرض خطر کم خونی قرار می دهد.

قاعدگی. به طور کلی، زنانی که یائسگی نداشته اند، نسبت به مردان و زنان یائسه، بیشتر در معرض خطر کم خونی فقر آهن هستند. قاعدگی باعث از بین رفتن گلبول های قرمز خون می شود.

بارداری. باردار بودن و عدم مصرف مولتی ویتامین با اسید فولیک و آهن، خطر کم خونی را افزایش می دهد.

شرایط مزمن اگر سرطان، نارسایی کلیه یا بیماری مزمن دیگری دارید، ممکن است در معرض خطر این بیماری مزمن باشید. این شرایط می تواند منجر به کمبود گلبول های قرمز خون شود.

از دست دادن آهسته و مزمن خون از یک زخم یا منبع دیگر در بدن می تواند ذخایر آهن بدن را تخلیه کند و منجر به فقر آهن شود.

سابقه خانوادگی. اگر خانواده شما سابقه کم خونی ارثی مانند کم خونی داسی شکل داشته باشد، ممکن است در خطر ابتلا به این بیماری نیز باشید.

عوامل دیگر. سابقه برخی عفونت ها، بیماری های خونی و اختلالات خودایمنی خطر این بیماری را افزایش می دهد. الکلیسم، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی و استفاده از برخی داروها می تواند بر تولید گلبول های قرمز تأثیر بگذارد و منجر به کم خونی شود.

سن. افراد بالای 65 سال در معرض خطر کم خونی هستند.

عوارض

در صورت عدم درمان، کم خونی می تواند باعث مشکلات سلامتی بسیاری شود، مانند:

خستگی مفرط. کم خونی شدید می تواند آنقدر شما را خسته کند که نتوانید کارهای روزمره را انجام دهید.

عوارض بارداری زنان باردار مبتلا به کم خونی ناشی از کمبود فولات بیشتر در معرض عوارضی مانند زایمان زودرس هستند.

مشکلات قلبی. این عارضه می تواند منجر به ضربان قلب سریع یا نامنظم (آریتمی) شود. هنگامی که شما کم خون هستید، قلب شما خون بیشتری پمپاژ می کند تا کمبود اکسیژن در خون را جبران کند. این می تواند منجر به بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.

مرگ. برخی از کم خونی های ارثی، مانند سلول داسی شکل، می تواند منجر به عوارض تهدید کننده زندگی شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت منجر به بیماری حاد و شدید می شود و می تواند کشنده باشد. در میان افراد مسن، کم خونی با افزایش خطر مرگ مرتبط است.

جلوگیری

بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند. اما می‌توانید با رژیم غذایی حاوی انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی، از کم‌خونی‌های ناشی از فقر آهن و کم‌خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین جلوگیری کنید:

آهن. غذاهای غنی از آهن عبارتند از گوشت گاو و سایر گوشت ها، لوبیا، عدس، غلات غنی شده با آهن، سبزیجات با برگ سبز تیره و میوه های خشک.

فولات. این ماده مغذی و اسید فولیک مصنوعی آن را می توان در میوه ها و آب میوه ها، سبزیجات با برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام زمینی و محصولات غلات غنی شده مانند نان، غلات، پاستا و برنج یافت.

ویتامین B-12. غذاهای غنی از ویتامین B-12 شامل گوشت، محصولات لبنی و غلات غنی شده و محصولات سویا هستند.

ویتامین C. غذاهای غنی از ویتامین C شامل مرکبات و آب میوه ها، فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی است. اینها همچنین به افزایش جذب آهن کمک می کنند.

اگر نگران دریافت ویتامین ها و مواد معدنی کافی از غذا هستید، از پزشک خود بپرسید که آیا مولتی ویتامین ممکن است کمک کند یا خیر.